Thị trường phái sinh: lịch sử và sự phát triển tất yếu

Sau 17 năm vận hành thị trường chứng khoán cơ sở, thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam dự kiến đi vào hoạt động từ tháng 6/2017, với 2 sản phẩm đầu tiên là hợp đồng tương lai chỉ số và hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ. Mặc dù, quy mô thị trường phái sinh thế giới đã tăng trưởng một cách chóng mặt trong suốt nhiều thập kỷ qua, tổng mức vốn hoá thị trường phái sinh toàn thế giới hiện nay ước đạt hơn 1.200 tỷ đô la Mỹ, hoặc gấp 10 lần tổng GDP của cả toàn thế giới. Nhưng thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam vẫn là một điều gì đó rất mới mẻ. Trong loạt các bài viết chúng tôi giới thiệu sau đây, chúng tôi mong muốn gỡ bỏ sự e dè này trong cộng đồng đầu tư, theo đó, sản phẩm phái sinh như là một thị trường đầy hấp dẫn.

Sản phẩm phái sinh là gì? 

Trong từ điển, “derivatives” có nghĩa là chất dẫn xuất, hàm ý một chất được tạo ra từ một chất khác. Và từ đó, trong tài chính, derivatives được sử dụng để đặt tên cho các sản phẩm tài chính mà dòng tiền hay giá trị của nó được tạo ra từ giá trị của một tài sản khác (tài sản cơ sở (underlying assets), hay còn được gọi với tên là sản phẩm tài chính phái sinh. Tài sản cơ sở có thể là một hàng hoá như dầu, vàng, nông sản; cũng có thể là một công cụ tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, hoặc có thể là tỷ giá hối đoái của một đồng tiền, một chỉ số chứng khoán. Các sản phẩm phái sinh thường được thể hiện dưới dạng một hợp đồng hoặc giao kèo giữa hai bên đối tác mà khoản thanh toán của bên này dành cho bên kia sẽ phụ thuộc vào sự biến động trong giá cả của tài sản cơ sở.

Lịch sử giao dịch các sản phẩm phái sinh ra đời từ nhiều thế kỷ trước với các hợp đồng giao sau gạo được tổ chức tại Osaka, Nhật Bản vào năm 1730, hoặc lúa mỳ tại Hà Lan vào đầu thế kỷ 17. Sự thay đổi mạnh mẽ diễn ra trong giai đoạn 1972 – 1982 với sự xuất hiện của hợp đồng tương lai về tiền tệ, trái phiếu chỉnh phủ và chỉ số chứng khoán tương lai. Kể từ đó, thế giới của các giao dịch tương lai đã trộn lẫn với thế giới của những cổ phiếu và trái phiếu truyền thống. Chứng khoán phái sinh được biết đến thông qua các tên gọi phổ biến như: hợp đồng kỳ hạn (forwards) hợp đồng giao sau (tương lai) (futures), quyền chọn (options), hợp đồng hoán đổi (swaps)…

Những lợi ích của sản phẩm phái sinh và ai là những người tham gia trên thị trường này?

Như đã trình bày ở trên, “các sản phẩm phái sinh thường được thể hiện dưới dạng một hợp đồng hoặc giao kèo giữa hai bên đối tác mà khoản thanh toán của bên này dành cho bên kia sẽ phụ thuộc vào sự biến động trong giá cả của tài sản cơ sở”. Dựa trên đặc tính đó, một số lợi ích của chứng khoán phái sinh, có thể được tóm gọn như sau:

·       Các sản phẩm phái sinh cho phép các nhà đầu tư tìm kiếm lợi nhuận dựa trên các trạng thái (positions) với chi phí thấp và đòn bẩy cao.

·       Các sản phẩm phái sinh đã trở thành một công cụ để phòng ngừa rủi ro phổ biến nhất trên thị trường tài chính. 

·       Các chiến lược kinh doanh chênh lệch giá sẽ trở nên thuận lợi và hiệu quả hơn khi có sản phẩm phái sinh, do đó, sẽ làm cho vấn đề thông tin trên thị trường trở nên hiệu quả.

Dựa trên những lợi ích của sản phẩm phái sinh, rõ ràng, chúng ta có thể nhận thấy, có các đối tượng chính tham gia trên thị trường chứng khoán phái sinh như sau:

·       Các nhà đầu cơ (speculators), những người tìm kiếm lợi nhuận dựa trên sự biến động giá.

·       Các nhà phòng ngừa rủi ro (hedgers), họ có thể là các quỹ đầu tư (inventory), cũng có thể là các bên sản xuất (supply) và bên tiêu dùng sản phẩm (demand).

Với những lợi ích của chứng khoán phái sinh, cũng như sự đa dạng trong các đối tượng tham gia, chúng ta có thể kỳ vọng thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam khi đi vào hoạt động, sẽ trở thành một kênh sôi động.

(trong phần tiếp theo, chúng tôi sẽ viết về: TTCK Phái sinh, góc nhìn từ Thái Lan, kỳ vọng gì cho Việt Nam, kính mời quý NĐT đón đọc...)